Τοῦ κ. Εὐλαλίου Θωμαΐδη, Θεολόγου
Ὅπως ἀναφέρει ὁ Ἅγ. Γρηγόριος Παλαμᾶς, τὸ Ἅγιο Πνεῦμα δὲν εἶναι ἀπὸ αὐτὰ ποὺ ἀποστέλλονται ἁπλῶς, δηλαδὴ ἁπλὴ φυσικὴ ἐνέργεια, ἀλλὰ εἶναι καὶ ἀπὸ ἐκεῖνα ποὺ ἀποστέλλουν, δηλονότι ὑπόσταση. Τοῦτο, ἀκολούθως, σημαίνει ὅτι τὸ Ἅγιο Πνεῦμα ἀποστέλλει κατ’ ἐνέργειαν τὸν Ἴδιο του τὸν Ἑαυτὸ μαζὶ μὲ τὸν ἀναληφθέντα κατὰ τὸ ἀνθρώπινον Υἱὸ καὶ τὸν Πατέρα, καθότι ἡ ἄκτιστη θεία ἐνέργεια εἶναι κοινὴ στὶς ὑποστάσεις ἢ πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος. Ἡ κοινότητα τῆς ἐνεργείας δεικνύει ὅτι ὁ Πατήρ, ὁ Υἱὸς καὶ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα εἶναι ἕνα κατὰ τὴ θεότητα, ἀλλὰ ὄχι ἕνα κατὰ τὴν ὑπόσταση καὶ τὸ ἀνθρώπινον – ἐνσάρκωση.
Κατὰ τὴν Πεντηκοστή, λοιπόν, ἔχουμε τὴν ἀποστολὴ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος γιὰ τὴν οἰκοδομὴ τοῦ σώματος τῆς Ἐκκλησίας, τουλάχιστον μὲ τὴ μορφὴ ποὺ τὴν ξέρουμε σήμερα [1]. Ὅμως, αὐτὸ δὲ σημαίνει ὅτι τὸ Ἅγιο Πνεῦμα δὲν ἐνεργοῦσε κατὰ τὴν ἐποχὴ τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, ὅταν ἄνοιγε τοὺς ὀφθαλμοὺς τῶν πατριαρχῶν, τῶν δικαίων καὶ τῶν προφητῶν καὶ τοὺς ἀξίωνε νὰ βλέπουν ἄκτιστα θεάματα. Ἡ δράση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος φαίνεται, ἐπίσης, καὶ στὴν ἐποχὴ τῆς Καινῆς Διαθήκης, ὅταν ἔκτισε μαζὶ μὲ τὸν Υἱὸ (κοινὴ ἄκτιστη ἐνέργεια) στὴ μήτρα τῆς Παναγίας τὸ ἀνθρώπινο σῶμα τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Συνεπῶς, τί ἦταν ἐκεῖνο ποὺ ἄλλαξε μὲ τὴν Πεντηκοστή, ἐφόσον ἡ δύναμη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἦταν πάντοτε παροῦσα στὴν κτιστὴ πραγματικότητα; Ἐκεῖνο ποὺ ἄλλαξε, σύμφωνα μὲ τὸν Ἅγ. Γρηγόριο Παλαμᾶ, εἶναι ἡ δυνατότητα τοῦ ἀνθρώπου νὰ γίνεται κοινωνὸς τῆς θεοποιοῦ ἐπενέργειας τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, καθότι ἡ ἀνθρώπινη φύση θεώθηκε καὶ ἀναστήθηκε ὁλόκληρη στὸ ἄκτιστο πρόσωπο ἢ ὑπόσταση τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ἡ ἀνθρώπινη φύση τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ κάθεται στὰ δεξιὰ τοῦ Πατρὸς ὡς κτίσμα, καθότι ἔχει θεωθεῖ καὶ ἀναστηθεῖ. Ἡ ἐκ δεξιῶν καθέδρα τοῦ σωματικοῦ προσλήμματος τοῦ Υἱοῦ, σημαίνει τὴ δυνατότητα τοῦ ἀνθρώπου νὰ ὑποδεχθεῖ τὴ θεοποιὸ δύναμη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Γι’ αὐτὸ καὶ ἡ Ἀνάληψη τοῦ Χριστοῦ ἀποτελεῖ τὴ θεμελιώδη προϋπόθεση τῆς ἐνεργειακῆς ἐλεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.
Σὲ ὅ,τι ἀφορᾶ τὶς πύρινες γλῶσσες ποὺ ἐκάθησαν στὶς κεφαλὲς τῶν Ἀποστόλων, αὐτὲς δὲν εἶναι κτιστὲς φανερώσεις τοῦ ἀκτίστου, ὅπως πρεσβεύει ἐσφαλμένα ὁ ἱερὸς Αὐγουστῖνος, ἀλλὰ κτιστὴ περιγραφὴ τῆς ἴδιας τῆς παρουσίας τοῦ ἀκτίστου στοὺς ἀξίους [2]. Ὁ εὐαγγελικὸς ὅρος «πύρινη γλῶσσα» δεικνύει τὴ συμφυΐα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος μὲ τὸ Λόγο, καθότι ὁ λόγος καὶ ἡ γλῶσσα (ἔκφανση τοῦ λόγου) εἶναι ἄρρηκτα συνδεδεμένα μεταξύ τους. Ἡ γλῶσσα – Ἅγιο Πνεῦμα, λοιπόν, ἀποκαλύπτει τὸ λόγο – Υἱὸ καὶ ὁ λόγος, μὲ τὴ σειρά του, ἀποκαλύπτει τὸ Νοῦ – Πατέρα. Ἐπίσης, ἡ πύρινη γλῶσσα δὲ δεικνύει μόνο τὴν ὁμοουσιότητα, τὴν ὁμοβουλία καὶ τὴν ἰσοτιμία τῶν ὑποστάσεων ἢ προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδας, ἀλλὰ καὶ τὴ διπλὴ ἰδιότητα τῆς ἐνέργειας τοῦ κηρύγματος τῶν Ἀποστόλων. Ἐν ἄλλαις λέξεσιν, ὁ λόγος τῶν Ἀποστόλων εἶναι πῦρ ποὺ κατακαίει καὶ τιμωρεῖ τοὺς φαύλους καὶ αὐτὸ τὸ ἴδιο τὸ πῦρ εἶναι φῶς (λόγος τῆς κατὰ Χριστὸν διδασκαλίας) ποὺ φωτίζει καὶ τελειοποιεῖ τοὺς ἀξίους.
Τέλος, ὁ πληθυντικὸς ἀριθμὸς τῶν γλωσσῶν δεικνύει τὸν ἀμέριστο μερισμὸ τῆς ἀκτίστου θείας ἐνεργείας, ἕνεκα τῶν ποικίλων διαθέσεων προσλήψεώς της ἀπὸ τὰ ἔλλογα κτίσματα, τὰ ὁποῖα διαφέρουν ὡς πρὸς τὴ δεκτικότητα καὶ τὴν ἀναλογία τῆς πίστεως (γι’ αὐτὸ καὶ τὰ χαρίσματα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος εἶναι ποικίλα, γιὰ νὰ δειχθεῖ ὅτι ἡ φύσις δὲν εἶναι χάρις). Ἐν ὀλίγοις, τὸ πῦρ εἶναι εἰκόνα τῆς μετάδοσης τῆς θείας ἐνεργείας στὰ κτίσματα, διότι καὶ αὐτὸ μερίζεται κατὰ κάποιο τρόπο ἀμερίστως, παρότι εἶναι αἰσθητὸ ἢ ὑλικό. Ἡ ἀνθρώπινη φύση τοῦ Χριστοῦ, ὅμως, ἔχει τὸ πλήρωμα ὅλων τῶν θείων ἐνεργειῶν καὶ ὄχι μέρος τους, ἕνεκα τῆς ὑποστατικῆς παρουσίας τοῦ Υἱοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ σὲ αὐτήν.
Αὐτό, λοιπόν, ποὺ γίνεται μὲ τὴν Πεντηκοστὴ εἶναι ἡ παροχὴ τῆς δυνατότητας τῆς θέας τοῦ Θεοῦ μέσα στὸν ἴδιο τὸ Θεὸ (ἐν τῷ φωτί σου ὀψόμεθα φῶς). Ἀκόμη, τὸ γεγονὸς τῆς Πεντηκοστῆς πιστοποιεῖται ἀπὸ τὴν ὕπαρξη τῶν θεούμενων ἀνθρώπων, οἱ ὁποῖοι βλέπουν τὸ Θεὸ καὶ τὸν καθρεπτίζουν στοὺς ἁπλοὺς πιστούς. Ἄνευ, ὅμως, τῆς ὑποταγῆς τῶν ἁπλῶν πιστῶν στοὺς θεόπτες τὸ δῶρο τῆς Πεντηκοστῆς θὰ ἐκλειφθεῖ ὡς πῦρ καὶ ὄχι ὡς λόγος.
Τὸ παρὸν κείμενο ἀποτελεῖ σύνοψη τῆς ὁμιλίας ΚΔ΄ τοῦ Ἁγ. Γρηγορίου Παλαμᾶ γιὰ τὴν Πεντηκοστή, ἡ ὁποία βρίσκεται στὴν PG 151, 308-320.
Σημειώσεις:
[1] Στὴν πραγματικότητα ἡ Ἐκκλησία δὲν δημιουργεῖται μὲ τὴν Πεντηκοστή, ἀλλὰ μὲ τὴ δημιουργία τῶν ἀγγελικῶν νοῶν καὶ τοῦ Ἀδάμ. Ἡ Ἐκκλησία δὲν ταυτίζεται μὲ κάποιο ἰδιότυπο θεοειδὲς καθίδρυμα, καθότι ὁρίζεται ὡς κοινωνία καὶ μέθεξη τῶν κτιστῶν ἐλλόγων ὄντων μὲ τὸ Θεό. Αὐτὴ ἡ μέθεξη, λοιπόν, διακρίνεται σὲ διάφορες φάσεις, ὄχι βέβαια ἐξ ἐπόψεως τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ ἐξ ἐπόψεως τῶν κτισμάτων, καὶ τοῦτο, διότι ὁ Θεὸς βρίσκεται ἐκτὸς χρόνου. [2] Ὁ εὐαγγελιστὴς εἶπε γλῶσσες σὰν πυρὸς καὶ ὄχι πυρός, προκειμένου νὰ δειχθεῖ μὲ σαφήνεια τὸ γεγονὸς ὅτι τὸ πῦρ τῆς θεότητας δὲν εἶναι αἰσθητό, δηλαδὴ κτίσμα.