Τοῦ κ. Ἰωάννου Β. Κωστάκη
2ον
Ὁλόκληρη ἡ ἐν Χριστῷ ἀδελφότητα τοῦ ἱεροῦ κλήρου ξεδιπλώνεται στὶς δεήσεις τῆς θείας Λειτουργίας, ποὺ ἀναφέρονται στὸ ἐπίσκοπο, τοὺς πρεσβυτέρους, ἱερομόναχους, ἱεροδιακόνους, μοναχοὺς κ.λ.π. Δηλαδὴ σὲ ὅλους ὅσους ἡ συνείδηση τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ σώματος ὀνομάζει, προσφωνεῖ ὡς «Πατέρες», μὲ τὴν πνευματικὴ ἐκκλησιαστικὴ διάσταση τοῦ ὅρου.
Ἀσφαλῶς καὶ στὸν ἁγιασμένο χῶρο τῆς Ἐκκλησίας ὑπάρχουν καὶ περιπτώσεις λειτουργῶν μὲ ἀνθρώπινες ἀδυναμίες καὶ πάθη. Εἶναι ἐκεῖνοι γιὰ τοὺς ὁποίους ὁμιλεῖ ὁ ἀπόστολος Παῦλος στοὺς πρεσβυτέρους τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἐφέσου, λέγοντας: «καὶ ἐξ ὑμῶν ἀναστήσονται ἄνδρες λαλοῦντες διεστραμμένα…» (Πράξ. κ, 30) καὶ πράττουν ἀναλόγως. Ἡ ὑπέρβαση αὐτοῦ τοῦ σκανδαλισμοῦ δὲν γίνεται ἔξω ἀπ’ τὴν παράδοση καὶ τὴν τάξη τῆς Ἐκκλησίας. Ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος ἀπευθυνόμενος σὲ ὅσους ἔχουν ἐλαττωμένη ἐμπιστοσύνη πρὸς τὰ πρόσωπα τῆς Ἐκκλησίας καὶ θέλουν νὰ ἀπομακρυνθοῦν ἀπ’ τὴν εὐλογημένη μάνδρα της προτρέπει: «Μένε εἰς τὴν Ἐκκλησίαν, καὶ οὐ προδίδοσαι ἀπὸ τῆς Ἐκκλησίας. Ἐὰν δὲ φύγῃς ἀπὸ Ἐκκλησίας, οὐκ αἰτία ἡ Ἐκκλησία. Ἐὰν γὰρ ᾖς ἔσω, ὁ λύκος οὐκ εἰσέρχεται. Ἐὰν δὲ ἐξέλθῃς ἔξω, θηριάλωτος γίνῃ. Ἀλλ’ οὐ παρὰ τὴν μάνδραν τοῦτο, ἀλλὰ παρὰ τὴν μικροψυχίαν. Ἐκκλησίας γὰρ οὐδὲν ἴσον».
Ἀνάγκη ὁδηγοῦ
Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μας στηρίζεται πάνω στὴν Ἁγία Γραφὴ καὶ στὴν ἱερὰ παράδοση. Δηλαδὴ πηγὴ τροφοδοσίας καὶ ὁδηγὸς πορείας τῶν μελῶν της εἶναι ἀποκλειστικὰ καὶ μόνο τὸ ἅγιο Εὐαγγέλιο καὶ οἱ ἅγιοι Πατέρες. Ὅλος ὁ ἀγώνας τῶν πιστῶν μελῶν τῆς Ἐκκλησίας ἀποβλέπει στὸ νὰ βιώσουν τὴ θεία ἀλήθεια, ὡς μοναδικὸ μέσο καὶ τρόπο σωτηρίας. Αὐτὸς ὁ στόχος ἐπιτυγχάνεται μὲ τὴν ἀδιάκοπη καὶ ἐπίμονη προσπάθεια ἐφαρμογῆς τῆς Κυριακῆς ἐντολῆς: «Γίγνεσθαι ἅγιοι, ὅτι ἐγὼ ἅγιός εἰμι». Αὐτὸ ὑπογραμμίζει ὁ Κορέσιος ποὺ λέει πὼς «ἡ Ἐκκλησία τοῦ Θεοῦ εἶναι οἱ κληθέντες ἅγιοι, ἡ συνάθροιση τῶν πιστῶν, τῶν κληθέντων εἰς ἁγιότητα».
Προκειμένου, ὅμως, νὰ εἶναι ἐπιτυχὴς ἡ πνευματικὴ πορεία πρὸς τὴν ἁγιότητα εἶναι ἀπόλυτος ἀνάγκη ὕπαρξης ἔμπειρου, κατάλληλου ὁδηγοῦ. Κι’ αὐτὸ γιατί ὁ πόλεμος τῶν ἐναντίων δυνάμεων εἶναι σκληρός, ὕπουλος καὶ ἐπίμονος. Ἐνῷ ἡ ἀνθρώπινη φύση ἀδύναμη, ἀνήμπορη νὰ ἀντεπεξέλθει νικηφόρα στὶς μεθοδεῖες καὶ τὶς πλεκτάνες τοῦ ἀπ’ ἀρχῆς ἀνθρωποκτόνου, ὁ ὁποῖος «ὡς λέων ὠρυόμενος περιφέρεται ζητῶν τι νὰ καταπίη». Αὐτὸς λοιπόν, ὁ πολύτιμος ὁδηγὸς δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι ἄλλος ἀπὸ τὴν παράδοση τῶν ἁγίων Πατέρων τῆς ὀρθοδοξίας. Αὐτοί, καὶ μόνο, εἶναι οἱ φωτεινότεροι καὶ ἀσφαλέστεροι ὁδηγοὶ στὸν δύσβατο καὶ ἀνηφορικὸ δρόμο τῆς σωτηρίας. Μακριὰ ἀπ’ αὐτούς, χωρὶς τὴν σωτήρια καθοδήγησή τους ὑπάρχει ὁ μέγιστος κίνδυνος ἐμπλοκῆς στὰ πολύμορφα δίχτυα τῆς πλάνης τῶν αἱρέσεων.
Οἱ πάμπολλες δῆθεν «Χριστιανικὲς Ἐκκλησίες» καὶ διάφορες θρησκευτικὲς παραφυάδες μὲ τὶς ἀκρότητες τοῦ Προτεσταντισμοῦ καὶ Ρωμαιοκαθολικισμοῦ, ἀπέχουν «παρασάγγας πολλὰς» ἀπ’ τὴν ταπείνωση καὶ τὴν ἁγιότητα τῶν Πατέρων τῆς Ὀρθοδοξίας. Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἔχει ἀδιάσπαστα ἑνωμένα Εὐαγγέλιο καὶ Παράδοση.
Στὸν ἀγῶνα τους οἱ πιστοί, ὡς βοηθὸ καὶ ὁδηγὸ ἔχουν τοὺς δικούς τους ἀνθρώπους, τοὺς «ἡμετέρους», κατὰ τὸν ἀπόστολο Παῦλο. Κι’ αὐτοὶ εἶναι ἀσφαλῶς οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας.
Προϊστάμενοι «καλῶν ἔργων»
Οἱ ἅγιοι πατέρες στὴν ἀγωνιστικὴ διαδρομή τους δὲν διακρίθηκαν ἁπλῶς «ὡς πεπιστευκότες τῷ Θεῷ», ἀλλὰ παράλληλα φρόντιζαν νὰ «προΐστανται καλῶν ἔργων», τὰ ὁποῖα «ἐστι καλὰ καὶ ὠφέλιμα τοῖς ἀνθρώποις» (Τίτ, 3.8). Δηλαδὴ ἐκτὸς τοῦ ἔργου τοῦ εὐαγγελισμοῦ τῶν ἀνθρώπων πρωτοστατοῦσαν, σὲ ἔργα φιλανθρωπίας καὶ δὲν «ἀνέμεναν τοὺς δεομένους πρὸς αὐτοὺς ἐλθεῖν». (Θεοφύλακτος). Ἔτσι ἡ πίστις τους ἦταν ἐνεργὸς παραγωγὸς καρπῶν δικαιοσύνης. Δὲν περίμεναν νὰ ἔλθη πρὸς αὐτοὺς ἡ εὐκαιρία ἀγαθοεργίας, ἀλλὰ ἐπιζητοῦσαν, δημιουργοῦσαν αὐτοὶ τὶς εὐκαιρίες δράσεως, προσφορᾶς.
Ὁ σπόρος τοῦ Θείου λόγου ποὺ ἔπεσε στὸ χωράφι τῆς ψυχῆς τους, ἀπέδωσε «καρπὸν ἑκατονταπλασίονα». Ἀναπτύχθηκαν «ἐν ὑπομονῇ» σὲ δένδρα καρποφόρα σὲ περιβάλλον καὶ συνθῆκες ἀντίξοες, κάποτε καὶ ἄκρως ἐπικίνδυνες. Ἔζησαν χωρὶς ἀνέσεις καὶ καλοπέραση, μὲ δοκιμασίες, θλίψεις , διωγμοὺς καὶ μαρτύρια.
Καὶ σήμερα οἱ ἅγιοι Πατέρες εἶναι οἱ προϊστάμενοί μας, ὄχι βέβαια μὲ τὴν τρέχουσα κοσμικὴ ἔννοια τῆς ἐξουσίας, ἀλλὰ ὡς συνεχιστὲς τῆς ἀποστολικῆς παράδοσης καὶ ἐφαρμοστές τῆς σχετικῆς προτροπῆς: «Μανθανέτωσαν καὶ οἱ ἡμέτεροι καλῶν ἔργων προΐστασθαι». Δὲν ἦσαν ἄνθρωποι κενῶν λόγων, κατὰ τὰ συνήθη κοσμικὰ πρότυπα δημαγωγίας, ὑποσχέσεων, δημοκοπίας, ἀερολογίας κ.ἄ. Ὑπῆρξαν διάσημοι ὁμιλητὲς καὶ ρήτορες, «τὰ πάγχρυσα στόματα τοῦ Λόγου». Δὲν ἔμειναν μόνο στὸ λόγο. Ὁ λόγος τους μεταφραζόταν σὲ ἔργο, «καὶ ἦν ὁ λόγος ἔργον εὐθύς». Ἀπ’ τὸν ἄμβωνα τῆς θεολογίας κατέβαιναν στὸν ἀγωνιστικὸ στίβο τῆς κοινωνίας. Ἔδωσαν μάχες δύσκολες, ἐπίπονες. Στὸ τέλος ἀναδείχθηκαν νικητὲς καὶ παρουσίασαν ἔργα λαμπρά. Σεβάστηκαν καὶ τήρησαν στὸ ἀκέραιο τὴν ἀπόφαση τῶν Ἀποστόλων τῆς ἀρχικῆς Ἐκκλησίας τῶν Ἱεροσολύμων. Χωρὶς νὰ παραμελήσουν τὸ κύριο ἔργο τοῦ κηρύγματος, τὸν εὐαγγελισμὸ τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ, ἐπιδόθηκαν μὲ ἰδιαίτερο ζῆλο σὲ φιλανθρωπικὰ καὶ κοινωνικὰ ἔργα.
Σὲ ἐποχές, ποὺ ἡ κρατικὴ κοινωνικὴ πρόνοια ἦταν ἀπὸ ἀνύπαρκτη ἕως ὑποτυπώδης, οἱ Πατέρες θεράπευαν στὸ μέτρο τοῦ δυνατοῦ τὶς κοινωνικὲς ἀνθρωπιστικὲς ἀνάγκες τῶν «ἐλαχίστων ἀδελφῶν» τοῦ Χριστοῦ. Δημιούργησαν, γιὰ τὴν ἐποχή τους, ἀξιοθαύμαστο κοινωνικὸ ἔργο μὲ τὶς ἀντίστοιχες ὑποδομὲς σὲ θεραπευτήρια καὶ πάσης ἄλλης μορφῆς φιλανθρωπικὰ ἱδρύματα.
Ἅγιοι Ἀγωνισταὶ τῆς ἀληθείας
Θαυμαστότερα ὅμως ἀπ’ τὰ ὅποια καὶ ὅσα φιλανθρωπικὰ καὶ ἐντυπωσιακὰ κοινωνικὰ ἔργα τῶν πατέρων ἀναδεικνύονται δύο ἄλλες πλευρὲς τῶν παρουσίας τους στὸν Ἐκκλησιαστικὸ καὶ κοινωνικὸ χῶρο. Κι’ αὐτὲς εἶναι: α) Ἡ ἁγία ζωή τους. Ὑπῆρξαν «τὰ μυρίπνοα ἄνθη τοῦ παραδείσου». Τὸ κυριότερο χαρακτηριστικὸ τῆς ὀρθόδοξης βιοτῆς τῶν ἁγίων Πατέρων εἶναι ἡ ἀπόλυτος συμφωνία τῆς θεολογικῆς γλώσσας τους. Αὐτὸ δὲν ὀφείλεται στὶς σπουδὲς καὶ τὶς γνώσεις τους, ἀλλὰ στὸ Ἅγιο Πνεῦμα ποὺ «φώτιζε τὴν καθαρή τους διάνοια, γιὰ νὰ θεολογοῦν ὀρθά», ἀνταμείβοντας ἔτσι τὴν ἐνάρετη ἁγιασμένη ζωή τους. Αὐτὴ «συμφωνία τῶν πατέρων» (consesus patrum) ξεπερνᾶ τὴν ἁμαρτωλὴ δύναμη τοῦ ἁμαρτωλοῦ ἀνθρώπου. Εἶναι ἀποτέλεσμα ἐλάμψεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος στὶς κεκαθαρμένες ψυχές τους. Αὐτὴ δὲ ἡ θεία ἔλαμψη προϋποθέτει τὴν σωματικὴ καὶ πνευματικὴ κάθαρση καὶ τὸν ἐξαγνισμό. Τὸ Ἅγιο Πνεῦμα εἶναι ὁ ἐμπνευστὴς τῆς διδασκαλίας τῶν Πατέρων καὶ μοιράζει τὰ χαρίσματά του, ποὺ διαθλῶνται στὸ κάτοπτρο τοῦ ἁγίου βίου τους πρὸς ἐμᾶς. Κι’ αὐτὸ ἑλκύει τὴ θεία χάρη καὶ ὠφελεῖ περισσότερο τοὺς ἀνθρώπους ἀπ’ τὰ ὅποια καὶ ὅσα ὑλικὰ ἀγαθά.
β) Οἱ ἅγιοι Πατέρες ἀναδείχθηκαν ἀκόμη γιὰ τοὺς ἀγῶνες τους ὑπὲρ τῆς ἀλήθειας. Ὑπῆρξαν «Τῆς μυστικῆς Σιὼν οἱ ἀκαθαίρετοι πύργοι». Ὁ παγκάκιστος Διάβολος ἐπεχείρησε μὲ ὅλες του τὶς δυνάμεις νὰ ἁλώσει τὴν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ. Ἡ Ἐκκλησία νικοῦσε πάντοτε τοὺς πολεμίους της, ὅποιοι κι’ ἂν ἦταν αὐτοί, κ΄ ἔβγαινε ὕστερα ἀπὸ κάθε μάχη πιὸ λαμπρὴ καὶ πιὸ φωτεινὴ καὶ μὲ περισσότερα κάστρα γύρω της , ποὺ οἱ Πατέρες ἔκτιζαν, γιὰ νὰ φυλάξουν τοὺς ἀρίφνητους θησαυροὺς τῆς ἁγίας μας Ὀρθοδοξίας. Οἱ Πατέρες μὲ τοὺς συνεχεῖς ἀγῶνες τοὺς ἀπαντοῦσαν στοὺς ἐχθροὺς τῆς Ὀρθοδοξίας μ’ ἕνα πλῆθος συνοδικῶν κανόνων καὶ δογματικῶν ὅρων, ποὺ ἑρμήνευαν αὐθεντικὰ τὴν Ἁγία Γραφὴ καὶ θεμελίωναν τὴν Παράδοση τῆς Ὀρθοδοξίας, ποὺ εἶναι σφικτὰ ἑνωμένη μὲ τὸ πνεῦμα τοῦ Εὐαγγελίου. Οἱ Πατέρες στάθηκαν ἄγρυπνοι φρουροί, τῆς ὀρθόδοξης πίστης, «θεηγόροι Ὁπλῖται παρατάξεως Κυρίου….οἰκουμένης ἀγλάισμα..». Πέτυχαν ἔτσι νὰ παραμείνει ἀλώβητος καὶ ἀναλλοίωτος ὁ θησαυρὸς τῆς ὀρθοδοξίας. Πρόκειται γιὰ τὴν μεγαλύτερη καὶ σημαντικότερη προσφορὰ τῶν πατέρων στὸ κοινωνικὸ σύνολο. Ἰδιαίτερα σήμερα μέσα στὴν πολύμορφη σύγχυση καὶ τὶς ἀλλοπρόσαλλες ἰδέες καὶ πρακτικὲς τῶν ἡμερῶν μας οἱ πατέρες ἀποτελοῦν τὸν «πολικὸ ἀστέρα», τὸν ἀσφαλῆ ὁδηγὸ πρὸς τὴν ἀλήθεια γιὰ τὴν παραπαίουσα ἀνθρωπότητα, Ἔτσι εἶναι οἱ «πολύφωτοι ἀστέρες τοῦ νοητοῦ στερεώματος».