Από τον ΓΙΑΝΝΗ ΖΑΝΝΗ
Στις 13 Δεκεμβρίου η Εκκλησία μας τιμά τη μνήμη του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου. Ο Άγιος εκοιμήθη στην εξορία στις 14 Σεπτεμβρίου του 407 μ.Χ., αλλά για να μη συμπίπτει η μνήμη του με την εορτή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού, μεταφέρθηκε στις 13 Νοεμβρίου.
Αναμφισβήτητα ο ιερός Χρυσόστομος είναι ένα ολοφώτεινο αστέρι στον νοητό ουρανό της Εκκλησίας.
Είναι ο αυθεντικότερος ερμηνευτής των επιστολών του Αγίου Αποστόλου Παύλου (έχει ειπωθεί ότι ο Απόστολος Παύλος είναι το στόμα του Χριστού και ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος το στόμα του Αποστόλου Παύλου), ενώ εξίσου τεράστιας θεολογικής σημασίας είναι και τα υπομνήματά του στα Ιερά Ευαγγέλια, στο βιβλίο των Πράξεων, στη Γένεση, στους Ψαλμούς. Το συγγραφικό και διδασκαλικό του έργο είναι τεράστιο.
Στο συναξάρι του αναφέρεται ότι το χάρισμα της ερμηνείας των Θείων Γραφών τού μεταδόθηκε υπερφυώς από τον κορυφαίο των θεολόγων της Εκκλησίας, τον Άγιο Απόστολο και Ευαγγελιστή Ιωάννη τον Θεολόγο.
Η συγκεκριμένη διήγηση του Συναξαριστή έχει ως εξής: Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος εκείνο που πάντοτε επιθυμούσε ήταν ο μοναχικός βίος και μετά την κοίμηση της μητέρας του Αγίας Ανθούσας αναχώρησε για τη συριακή έρημο (πατρίδα του Αγίου ήταν η Αντιόχεια της Συρίας, η πόλη όπου πρώτη φορά οι οπαδοί του Χριστού ονομάστηκαν χριστιανοί) και υποτάχθηκε σε κάποιον ενάρετο και ευλαβούς γέροντα.
Ο γέροντας διέκρινε εξαρχής τις αρετές και τα χαρίσματα του υποτακτικού του. Αλλά και ο ιερός Χρυσόστομος διέκρινε εξαρχής την αρετή του γέροντά του και προσπαθούσε να τον μιμηθεί.
Κάποτε, ενώ αγρυπνούσαν και οι δύο προσευχόμενοι, ο γέροντας είδε μια φοβερή οπτασία: Ένας λευκοφορεμένος άνδρας με απαστράπτουσα όψη κατέβηκε από τον ουρανό και στάθηκε μπροστά στον Ιωάννη, που ήταν βυθισμένος στην προσευχή. Ο σεβάσμιος ουράνιος επισκέπτης κρατούσε στα χέρια του ένα ειλητάριο (περγαμηνό χαρτί τυλιγμένο). Ο Ιωάννης, όταν τον αντιλήφθηκε, γονάτισε με δέος μπροστά του. Ο επισκέπτης τού είπε: «Έχε θάρρος, μη φοβάσαι».
Ο ιερός Χρυσόστομος τον ρώτησε ποιος είναι κι εκείνος του αποκρίθηκε: «Είμαι ο Θεολόγος και Ευαγγελιστής Ιωάννης. Με έστειλε ο Θεός σε σένα και δέξου αυτό που σου δίνω». Και του έδωσε το ειλητάριο. «Από σήμερα», του είπε, «θα ανοιχτεί η διάνοιά σου και θα εννοείς όλη την Αγία Γραφή».
Ο ιερός Χρυσόστομος απάντησε με δέος και συστολή ότι δεν θεωρούσε τον εαυτό του άξιο μιας τέτοιας δωρεάς. Όμως ο Ηγαπημένος Μαθητής τον ευλόγησε σταυροειδώς, τον ασπάστηκε, του είπε και πάλι να έχει θάρρος και αναλήφθηκε στον ουρανό.
Ο γέροντας του Αγίου έμεινε εκστατικός και σιωπηλός για αρκετές μέρες μετά την οπτασία αυτή. Και όταν οι άλλοι μοναχοί, αντιλαμβανόμενοι την αλλαγή στην συμπεριφορά του, τον ρώτησαν τι του συνέβαινε, εκείνος τους διηγήθηκε την οπτασία του.
Τους ζήτησε μάλιστα να τηρήσουν απόλυτη σιωπή γύρω από το θέμα, διότι φοβόταν ότι αν το μάθαινε ο Ιωάννης, θα αναχωρούσε από το μοναστήρι για να αποφύγει την τιμή των ανθρώπων.
Όμως, όσο κι αν οι Άγιοι προσπαθούν να αποφύγουν την ανθρώπινη δόξα, ο Θεός τούς φανερώνει και τους δοξάζει ενώπιον των ανθρώπων, αν αυτό πρόκειται να αποφέρει πνευματική ωφέλεια.
Έτσι έγινε και με την περίπτωση του ιερού Χρυσοστόμου, ο οποίος, χειροτονηθείς αρχικά πρεσβύτερος στην Αντιόχεια από τον Άγιο Φλαβιανό, αγαπήθηκε υπερβαλλόντως από τον λαό της πόλης, τόσο για το ήθος, την ευλάβεια και την αρετή του όσο και για τη ρητορική του δεινότητα.
Η φήμη του έφτασε στην Κωνσταντινούπολη και όταν χήρεψε ο θρόνος της Εκκλησίας στη Βασιλεύουσα, αυτοκράτορας, κλήρος και λαός αποφάσισαν να προσφέρουν τον αρχιεπισκοπικό θρόνο στον Αντιοχέα Ιωάννη. Γνωρίζοντας δε ότι ο ίδιος απέφευγε τέτοιες δόξες, κυριολεκτικά τον απήγαγαν και τον έφεραν στην Κωνσταντινούπολη, όπου κι εκεί ο λαός τον αγάπησε πολύ.
Όπως παρατηρεί ο Μ. Ι. Γαλανός στον Συναξαριστή του, ο ιερός Χρυσόστομος υπήρξε και αναγνωρίζεται ως ο πιο άριστος και δημοφιλής διδάσκαλος της Χριστιανικής Εκκλησίας. Κανένας δεν εξήγησε όπως αυτός, με τόσο πλούτο και τόση σαφήνεια, τα νοήματα των θείων Γραφών, ούτε υπήρξε εφάμιλλός του στην ετυμολογία, την απλότητα, αλλά και στη φλόγα και τη δύναμη της ρητορείας.
Θαυμαστός ρήτορας, λογοτέχνης διεισδυτικότατος, ψυχολόγος, καταπληκτικός κοινωνιολόγος αλλά και αδυσώπητος ελεγκτής παρανομίας, αδικίας και κακίας
Υπήρξε ρήτορας θαυμαστός, λογοτέχνης απαράμιλλος, βαθύτατος και διεισδυτικότατος, ψυχολόγος και καταπληκτικός κοινωνιολόγος, με αίσθημα χριστιανικής ισότητας, χωρίς προνομιούχους, με καθολική αδελφότητα. Παράλληλα όμως με αυτά υπήρξε και αδυσώπητος ελεγκτής κάθε παρανομίας, κοινωνικής αδικίας και κακίας, κάτι που έγινε αιτία να δημιουργήσει φοβερούς εχθρούς, και μάλιστα αυτήν την αυτοκράτειρα Ευδοξία, επειδή ήλεγχε τις παρανομίες της.
Συγχρόνως προκάλεσε τον φθόνο του Πατριάρχη Αλεξανδρείας Θεοφίλου, ο οποίος συγκάλεσε αντικανονική σύνοδο 36 επισκόπων, που επίσης εχθρεύονταν τον Άγιο, και πέτυχε με την έγκριση της αυτοκράτειρας την καθαίρεση και την εξορία του ιερού Χρυσοστόμου.
Η απόφαση αυτή προκάλεσε την επανάσταση του λαού και η ίδια η Ευδοξία αναγκάστηκε να τον ανακαλέσει από την εξορία. Λίγο αργότερα όμως τον εξόρισε και πάλι στην Κουκουσό της Αρμενίας και κατόπιν στα Κόμανα, όπου άφησε την τελευταία του πνοή, με τα λόγια «Δόξα τῷ Θεῷ πάντων ἕνεκεν».
Κατά τη διάρκεια της εξορίας του διατηρούσε αλληλογραφία με τους στενούς συνεργάτες του και με υποστηρικτές και θαυμαστές του που δεν γνωρίζονταν από κοντά. Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι όλο το συγγραφικό και κηρυγματικό έργο του Αγίου είναι ανυπέρβλητου κάλλους, αλλά ίσως το κορυφαίο είναι ακριβώς αυτές του οι επιστολές.
Γιατί μέσα από αυτές ξεδιπλώνονται ο ακέραιος χαρακτήρας, το ήθος και η συνέπεια λόγων και έργων που τον διέκρινε.
Στις επιστολές αυτές φαίνεται ξεκάθαρα ότι όλες τις πνευματικές νουθεσίες του προς το ποίμνιό του, στις ομιλίες και στα υπομνήματά του τις εφάρμοζε πρώτα ο ίδιος, ως γνήσιος μαθητής του Κυρίου, που είπε: «ὃς ἂν ποιήσῃ καὶ διδάξῃ, οὗτος μέγας κληθήσεται ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν».
Συγκινητικό είναι το ενδιαφέρον του για την υγεία των συνεργατών του, στους οποίους προσπαθεί ο ίδιος να δώσει θάρρος για την κατάσταση που επικρατούσε στα εκκλησιαστικά πράγματα.
Ιδιαίτερα στη διακόνισσα Ολυμπιάδα, αλλά και σε άλλους αποδέκτες, προσπαθεί να κρύψει τις δυσκολίες που αντιμετώπιζε, έχοντας μάλιστα και βεβαρημένη υγεία, για να μην τους στενοχωρήσει.
Συμβουλεύει για καθημερινά ζητήματα ως πνευματικός πατέρας. Δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την πορεία της Ιεραποστολής στη Φοινίκη. Όταν γράφει στους ιεραποστόλους που είχαν αναλάβει αυτό το έργο, δεν θυμάται καθόλου τη δική του ταλαιπωρία, αλλά τους ενθαρρύνει και δίνει οδηγίες, σαν να μην ήταν ο ίδιος στην εξορία.
Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του σε μια επιστολή που απευθύνει στη διακόνισσα Αμπρούκλα. Λόγια με τα οποία προσπαθεί να της δώσει θάρρος, αλλά είναι σαν μιλάει για τον ίδιο, για το ήθος και το θάρρος με το οποίο αντιμετώπιζε την τεράστια εκείνη δοκιμασία για τον ίδιον και για την Εκκλησία: «Τα κύματα», της γράφει, «προσκρούουν πάνω στα βράχια, δεν μπορούν όμως ούτε στο ελάχιστο να τα κάνουν να σαλευτούν, ενώ τα ίδια διαλύονται από την ορμή της ροής τους.
Και αυτό βλέπουμε τώρα ανάμεσα σε εσάς και σε εκείνους που σας επιβουλεύονται μάταια και άδικα. Γιατί τέτοια είναι η φύση της αρετής και της κακίας: Η αρετή όταν πολεμείται ευδοκιμεί ακόμη περισσότερο, ενώ η κακία όταν μάχεται γίνεται όλο και πιο ασθενική, ώσπου διαλύεται εντελώς».
Στην επιστολή του σε κάποιον από τους φίλους του τού γράφει: «Όλα τα άλλα με το πέρασμα του χρόνου υποχωρούν γερνώντας και παλιώνοντας: Και η ανθηρότητα των σωμάτων, και τα μεγέθη των οικοδομημάτων, και οι κήποι και τα περιβόλια, και όλα τα γήινα πράγματα.
Μόνη η αγάπη διέφυγε από αυτή τη φθορά. Και αυτή όχι μόνο δεν μαραίνεται με τον χρόνο, αλλά ούτε με τον θάνατο διακόπτεται».
Όπως ήδη είπαμε, ο Άγιος, ταλαιπωρημένος από τις κακουχίες της εξορίας που επιδείνωσαν την κατάσταση της υγείας του, άφησε την τελευταία του πνοή στα Κόμανα. Και τα τελευταία του λόγια ήταν τα δοξολογικά εκείνα λόγια που πάντα συνήθιζε να λέει: «Δόξα τῷ Θεῷ πάντων ἕνεκεν».
«Δεν μπορείς να τον δεις με γήινα μάτια, βρίσκεται στον θρόνο του δεσπότη»
Είναι φτωχά τα λόγια για να περιγραφεί ένα ανάστημα όπως του ιερού Χρυσοστόμου. Ίσως ο καλύτερος επίλογος να είναι η ιστορία που αναφέρεται στο Λαυσαϊκό, όταν Άγγελος Κυρίου πρότεινε σε κάποιον από τους μαθητές του Αγίου να του δείξει τον Παράδεισο και τη μέλλουσα μακαριότητα των Αγίων.
Εκείνος είδε μέσα στο ασάλευτο εκείνο Βασίλειο πλήθος Αγίων, ανδρών και γυναικών, όμως δεν είδε τον δάσκαλό του ανάμεσά τους. Αυτό τον λύπησε πολύ. Και όταν ο Άγγελος τον ρώτησε γιατί ήταν λυπημένος, ο ασκητής τού απάντησε ότι δεν συνάντησε πουθενά στον Παράδεισο τον Άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο.
Και ο Άγγελος του αποκρίθηκε: «Λες για τον Ιωάννη της μετανοίας; Αυτόν δεν μπορεί κανείς να τον δει με γήινα μάτια. Γιατί βρίσκεται εκεί που είναι ο Θρόνος του Δεσπότου».
*Αναδημοσίευση από την εφημερίδα “Ορθόδοξη Αλήθεια”
