Εισήγηση του Μητροπολίτη Αιτωλίας στη Β’ Παναυστραλιανή Ιερατική Σύναξη στο Σύδνεϋ

Στο πλαίσιο της Β’ Παναυστραλιανής Ιερατικής Συνάξεως, που πραγματοποιήθηκε στο Σύδνεϋ στις εγκαταστάσεις της Ενορίας – Κοινότητας Αναστάσεως του Χριστού Kogarah, ο Μητροπολίτης Αιτωλίας και Ακαρνανίας κ. Δαμασκηνός πραγματοποίησε εισήγηση με θέμα: «Ηλεκτρονικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης και Ορθόδοξη Ποιμαντική».Σεβαστοί Πατέρες και Αδελφοί,Σήμερα, τα πράγματα έχουν αλλάξει ριζικά! Όταν προσγειωθήκαμε στο αεροδρόμιο του Σύδνεϋ, είχαμε την αίσθηση πώς βρισκόμασταν ακόμα στην Ελλάδα. Παρατηρήσαμε τις ίδιες διαφημίσεις, τις γνωστές πολυεθνικές εταιρείες φαγητού, και παραδόξως την ίδια συμπεριφορά, ιδιαίτερα των νέων ανθρώπων: Ένα κινητό ως προέκταση του χεριού, ακουστικά στα αυτιά για διασκέδαση ή επικοινωνία και πανομοιότυπο στυλ ντυσίματος.Πριν προσεγγίσει κανείς το θέμα «Ορθόδοξη ποιμαντική και ηλεκτρονικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης», καλό είναι να διευκρινιστούν τα εξής. Ο σκοπός της ποιμαντικής για την Ορθόδοξη Εκκλησία παραμένει πάντοτε ο ίδιος. Ο Ορθόδοξος Ποιμένας είτε μέσω του κηρύγματος, είτε μέσω των Ιερών Μυστηρίων της Εκκλησίας, είτε μέσω των δραστηριοτήτων της ενοριακής ζωής, είτε μέσω των διαπροσωπικών σχέσεων, αποσκοπεί στο να ανοίξει δρόμους συνάντησης του πιστού με τον Χριστό. Ο απώτερος σκοπός της ποιμαντικής είναι οι άνθρωποι να γνωρίσουν, να αγαπήσουν και να μιμηθούν την ζωή του Χριστού και των Αγίων Του. Και κάτι ακόμα! Η ποιμαντική δεν αποτελεί μόνο καθοδήγηση αλλά και συμπόρευση. Δεν πραγματοποιείται με οδηγίες αφ’ υψηλού αλλά με συγκατάβαση στις δυνατότητες και τις ανάγκες του ποιμενομένου. Δεν αποτελεί θεραπεία με την ψυχολογική έννοια του όρου αλλά αποκάλυψη του κάλλους της εικόνας του Θεού, που υπάρχει σε κάθε άνθρωπο και επαναφορά του στο «κατά φύσιν ζην». Για τον Ορθόδοξο Ποιμένα, η ποιμαντική είναι «σχέση προσώπων», που πηγάζει από την σχέση με τον ίδιο τον Χριστό. «Είδες τον αδελφό σου, είδες τον Θεό σου», αναφέρει ο γέροντας Απολλώ στο Γεροντικό.Αλήθεια, «τί είναι ο άνθρωπος»; Η ανάπτυξη της φιλοσοφικής σκέψης, έδωσε απαντήσεις, οι οποίες κινούνται προς δύο, κυρίως, κατευθύνσεις: Είτε προς την κατεύθυνση κατά την οποία ο άνθρωπος αποτελεί παράγωγο του περιβάλλοντος και των κοινωνικο-οικονομικών σχέσεων μέσα στις οποίες ζει, είτε προς την κατεύθυνση κατά την οποία ο άνθρωπος έχει μέσα του ένα αναλλοίωτο πνευματικό περιεχόμενο με αιώνια προοπτική, μία οντολογία, η οποία δημιουργεί διαχρονικά ερωτήματα και διαχρονικές ανάγκες, τις οποίες προσπαθεί να ικανοποιήσει με τα εκάστοτε εργαλεία που διαθέτει.Το γεγονός, όμως, αυτό δεν αναιρεί μια πραγματικότητα: Για την ορθόδοξη ποιμαντική, ο άνθρωπος φέρει μέσα του τη σφραγίδα του αιώνιου και του διαχρονικού. Ο άνθρωπος είναι εικόνα Θεού και έχει ως μοναδικό σκοπό τη θέωση, δηλαδή την ένωση με έναν Θεό ακατάληπτο και ακατανόητο ως προς την φύση, όχι όμως μακρινό και απρόσιτο ως προς τη σχέση. Έναν Θεό διαρκώς πλησίον, έτοιμο να καθοδηγήσει τον άνθρωπο στην έξοδο από τα αδιέξοδά του και να του δείξει τον δρόμο προς την πραγμάτωση του καθ΄ ομοίωσιν, η οποία αποτελεί τον απώτερο σκοπό της ανθρώπινης ύπαρξης.
Αυτό είναι το πλαίσιο μέσα στο οποίο πρέπει να κινηθούμε, αν θέλουμε να αρθρώσουμε λόγο ορθόδοξης ποιμαντικής κατανοητό και αποδεκτό στη σύγχρονη πραγματικότητα.Στο πλαίσιο αυτό, δεν είναι δυνατόν να αγνοήσουμε την πιο διαδεδομένη μορφή επικοινωνίας, ομαδοποίησης, προβολής ιδεών και άμεσης κριτικής, τα ηλεκτρονικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Συνήθως αναφέρονται απλώς, ως μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αν θέλουμε, όμως, να ακριβολογούμε θα πρέπει να τα ονομάσουμε ηλεκτρονικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ο όρος «ηλεκτρονικά» νομίζω πως είναι απαραίτητος διότι, αφ’ ενός υποδηλώνει έναν νέο, άυλο και εικονικό πεδίο συνάντησης και αφετέρου εμπεριέχει την ψευδαίσθηση της εγγύτητας.Πρέπει να ομολογήσουμε, ότι η προσέγγιση του εν λόγω θέματος είναι απαιτητική, όχι μόνον λόγω περιορισμένου χρόνου αλλά και γιατί η ψηφιακή πραγματικότητα εξελίσσεται με ραγδαίους ρυθμούς, θέτοντας σε εγρήγορση την ορθόδοξη θεολογία να παρακολουθεί διαρκώς τις εξελίξεις ανταποκρινόμενη σε πρωτόγνωρες προκλήσεις που αφορούν στον πυρήνα της διδασκαλίας της. Έχουμε όμως στη διάθεσή μας αρκετά δεδομένα, τα οποία μπορούν να αποτελέσουν ένα έρεισμα για διάλογο. Τα δεδομένα αυτά, δίνουν στην ορθόδοξη ποιμαντική την ευκαιρία να εντοπίσει δυνατότητες αλλά και κινδύνους για σωματικές, ψυχικές και πνευματικές δυσλειτουργίες, που συχνά μοιάζουν ανεπανόρθωτες.1) Επικοινωνία και διάχυση πληροφορίας
Ποιες είναι οι δυνατότητες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, όπως είναι το facebook, το Ιnstagram και άλλων, οι οποίες σιγά σιγά εκτοπίζουν τις παραδοσιακές (βλέπετε πως και στην τεχνολογία δημιουργείται μια ιδιότυπη παράδοση) και απευθύνονται σε όλο και μικρότερες ηλικίες;
Το πρώτο πράγμα που προσφέρουν είναι η ευκολία διάχυσης του μηνύματος. Κάθε ανάρτηση κρύβει δυο πράγματα: ένα μήνυμα και μια πρόσκληση. Ακόμα και η πιο προσωπική ανάρτηση καταθέτει στο διαδίκτυο έναν τρόπο σκέψης, έναν τρόπο ζωής και έναν τρόπο κοσμοαντίληψης, δηλαδή μια ιδιότυπη προσωπική φιλοσοφία. Συγχρόνως, καλεί τον αποδέκτη να ταυτιστεί με αυτή την κοσμοθεωρία, να δικτυωθεί με άλλους που την ενστερνίζονται ώστε να οδηγηθούν ακόμη και σε κοινές δράσεις.Παράλληλα, η επαλήθευση μιας είδησης είναι σχεδόν ανέφικτη. Η πραγματικότητα συγχέεται με την εικονική πραγματικότητα. Είναι βέβαιο πως με την τεχνητή νοημοσύνη, υπό την οποία η πραγματικότητα κατασκευάζεται, η ανθρωπότητα βυθίζεται σε μια βαθιά καχυποψία, με θύμα την αλήθεια.Το δεύτερο πράγμα που προσφέρουν οι πλατφόρμες αυτές είναι η αίσθηση πως «υπάρχω και αξίζω». Κάθε ανάρτηση, ακόμη και κάθε σχόλιο, αποτελεί, ιδιαίτερα για τον νέο άνθρωπο που ψάχνει τη θέση του στον κόσμο, μια διακήρυξη «πως υπάρχω, έχω γνώμη», και μάλιστα μια γνώμη, την οποία θα αναρτήσω έτσι ώστε να την αντιληφθούν όσο το δυνατόν περισσότεροι, για να τους ωθήσω να την λάβουν σοβαρά υπόψη και, αν μπορώ, να τους πείσω για αυτήν. Η διαδικασία αυτή αποτελεί αντίδραση του ατόμου σε ένα αίσθημα γενικευμένης ασημαντότητας.Σταδιακά, η αποδοχή των άλλων πήρε αξία ταυτότητας. Το άτομο μαθαίνει τον εαυτό του από τον αριθμό των likes. Όπως έλεγε και μια διαφήμιση διεθνούς εταιρείας ρούχων, που την βλέπουμε αναρτημένη σε όλα τα αεροδρόμια, «ΥOY ARE YOUR FAME», δηλαδή «ΕΙΣΑΙ Η ΦΗΜΗ ΣΟΥ», αξίζεις όσο τα likes που παίρνεις. Κάθε ανάρτηση, λοιπόν, συνοδεύεται από το άγχος του ποσοστού της αποδοχής. Η ανάγκη για αγάπη έχει εκπέσει στην ανάγκη για θαυμασμό, στην ανάγκη για τροφοδοσία ενός ναρκισσισμού. Κάθε like αυξάνει την αυτοεκτίμησή του ατόμου, το οποίο είναι έτοιμο να παρουσιάσει όχι την αλήθεια του, αλλά αυτό που θέλουν οι άλλοι για να το αποδεχτούν. Ξαφνικά, όλοι κυνηγάμε την αποδοχή όλων, «όλοι οι διψασμένοι κυνηγάμε τους άλλους διψασμένους για να μας ξεδιψάσουν». Τις περισσότερες φορές ωστόσο, πίσω από αυτόν τον διαδικτυακό θαυμασμό, είναι βέβαιο πως κρύβεται ο φθόνος και η διέγερση του αισθήματος μειονεξίας, αυτό που ονομάζουμε «κόμπλεξ» για κάτι που πέτυχε ο άλλος και τώρα πρέπει να κάνω και εγώ ό, τι μπορώ για να το επιτύχω, προκειμένου να γίνω αποδεκτός.Ένα τρίτο πράγμα που προσφέρουν τα ηλεκτρονικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι ένας νέος τρόπος δημιουργίας σχέσεων. Αξίζει τον κόπο να μείνουμε λίγο περισσότερο στο θέμα «ανθρώπινες σχέσεις», διότι αποτελούν καθοριστικό παράγοντα προσωπικής ολοκλήρωσης και ευτυχίας, όπως αποδεικνύουν πλήθος μελετών σχετικά με τους παράγοντες της εσωτερικής ισορροπίας και της μακροβιότητας. Οι σχέσεις με φυσική παρουσία, όπως τις γνώριζαν οι άνθρωποι επί αιώνες, χαρακτηρίζονταν από δύο πράγματα:Β. Τον κόπο που απαιτεί μια σχέση για να αποκτήσει βάθος και να συνδέσει δύο ή περισσότερους ανθρώπους με αμοιβαία εμπιστοσύνη.
Τα δύο ανωτέρω χαρακτηριστικά καθιστούν τις ανθρώπινες σχέσεις, τουλάχιστον όπως τις γνωρίζαμε μέχρι τώρα, σε αληθινό άθλημα, που απαιτεί επιμονή, υπομονή και άσκηση στην ανοχή, την συγχωρητικότητα, το θάρρος να λέω «όχι», την προθυμία να υποχωρώ, έστω και αν πιστεύω πως έχω δίκιο, και τελικά, στη διαρκή μείωση του έμφυτου εγωισμού, που χαρακτηρίζει κάθε ανθρώπινη ύπαρξη, από τη γέννησή της.
Και παρ’ όλα αυτά, το μέλλον μιας σχέσης δεν είναι εγγυημένο και υπάρχει περίπτωση ο κόπος που καταβλήθηκε να πάει χαμένος. Η κάθε σχέση εμπεριέχει το ενδεχόμενο της άρνησης εκ μέρους του άλλου, της φθοράς ακόμη και της προδοσίας. Τέτοιες εξελίξεις γνωρίζουμε όλοι πως απαιτούν δεξιότητες διαχείρισης αλλά και δυνατότητα υπέρβασης όλων των αρνητικών ψυχολογικών καταστάσεων και αποφασιστικότητα για νέο ξεκίνημα.Μέσα στις τρεις αυτές λέξεις περιέχεται, όχι μόνον η ουσία των ηλεκτρονικών μέσων κοινωνικής δικτύωσης αλλά και οι ανάγκες που εξυπηρετούν και τα κάνουν τόσο δημοφιλή. Εξυπηρετούν ανάγκες ταυτισμένες με το πνευματικό dna του ανθρώπου και για το λόγο αυτό η ορθόδοξη ποιμαντική όχι μόνο πρέπει να διαλεχθεί μαζί τους αλλά και να τα θεωρήσει ως εργαλεία και κυρίως ως αφορμή για να επικαιροποιήσει τις πρακτικές της και να δει τις ποιμαντικές της προσπάθειες να αποδίδουν περισσότερους καρπούς.Καταρχάς, η επικοινωνία μέσω των ηλεκτρονικών μέσων κοινωνικής δικτύωσης αποτελεί, πλέον, ίσως τον βασικό τρόπο μετάδοσης των ιδεών. Κάθε ενέργεια και κάθε πρωτοβουλία, εάν δεν κοινοποιηθεί είναι σαν να μην έχει πραγματοποιηθεί. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία λοιπόν πως η διάδοση του Ευαγγελίου δεν μπορεί να αγνοήσει τα μέσα αυτά. Η καλή προετοιμασία και η ορθή ερμηνεία του ευαγγελικού και πατερικού λόγου, συνδυασμένη με επαρκή γνώση όλων των μεθόδων που καθημερινά η παγκόσμια επικοινωνία επισημαίνει και αναπτύσσει, δεν μπορεί παρά να αποτελέσει προσφορά ζωής και να υπερβεί δυσκολίες που προκύπτουν. Όπως τις μεγάλες γεωγραφικές αποστάσεις που χαρακτηρίζουν πολλές τοπικές εκκλησίες αλλά και η αδυναμία πολλών αδελφών μας, για λόγους υγείας, να βρεθούν κοντά στην εκκλησιαστική κοινότητα. Παράλληλα, η ορθόδοξη ποιμαντική καλείται να αντιμετωπίσει δύο μεγάλους πειρασμούς:Αυτό που κάποτε απευθυνόταν αποκλειστικά στους πιστούς, όπως το κύριο μέρος της Θείας Λειτουργίας, όταν οι κατηχούμενοι εξέρχονταν, πώς είναι δυνατόν πλέον να βρίσκεται σε δημόσια θέα; Συνεπώς, η μυστηριακή ζωή της Εκκλησίας δεν μπορεί να αποτελεί υλικό διαδικτυακής εικόνας χωρίς διάκριση. Πολλώ δε μάλλον, η ζωντανή τέλεση των Μυστηρίων δεν είναι δυνατόν να υποκατασταθεί από διαδικτυακές τελετουργίες, ούτε η ιερά Εξομολόγηση από μία διαδικτυακή συμβουλευτική ή μία διαδικτυακή εξαγόρευση αμαρτημάτων .Αυτό που αναζητά ο νέος άνθρωπος στα ηλεκτρονικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να αισθανθεί σημαντικός και να αυξήσει την αυτοκαταξίωσή του, η Εκκλησία μπορεί να το προσφέρει με έναν ουσιαστικό και βαθύτερο τρόπο. Καμία εικονική δικτύωση δεν μπορεί να βγάλει τον άνθρωπο από την ασημαντότητα του, παρά μόνον η συναίσθηση πως είναι εικόνα Θεού και αποτελεί αγαπημένο παιδί Του, το όποιο είναι προορισμένο να μοιραστεί την χαρά του Δημιουργού του, να ανακαλύψει ένα ουσιαστικό νόημα ζωής, αντιμετωπίζοντας το κακό, όπως εμφανίζεται σε όλες του τις μορφές και τέλος, να μετατραπεί σε συνεργό της αγάπης του Θεού στον κόσμο.Η εν Χριστώ, αδελφική, αγάπη αποτελεί οπωσδήποτε μία εμπειρία βαθιάς χαράς, δεν παύει όμως να είναι και αληθινά ασκητική. Ο άνθρωπος από την φύση του, την πεπτωκυία φύση του, κυριαρχείται από το ένστικτο της ατομικής επιβίωσης. Όταν μιλάμε για εν Χριστώ αγάπη εννοούμε πως η μεταμόρφωση του εαυτού μας μέσω της σχέσης με τον Χριστό μεταβάλλει τον άνθρωπο σε ένα πλάσμα με δυνατότητες αληθινής αυταπάρνησης, κατ’ εικόνα και ομοίωση της υπέρτατης αυταπάρνησης του Χριστού μέσα στο σχέδιο της Θείας Οικονομίας. Εκτός Εκκλησίας, η αληθινή αγάπη είναι κάτι ουτοπικό, που κυριαρχείται διαρκώς από τους φόβους της απώλειας και της προδοσίας. Μόνο με την Χάρη του Αγίου Πνεύματος, ο εαυτός μας διευρύνεται και τείνει διαρκώς να αναζητά την άνευ ορίων αγάπη του Θεού για τους ανθρώπους.
Γι’ αυτό και μέσα στην Εκκλησία, η κορυφαία βιωματική εμπειρία είναι η μυστηριακή ζωή από την οποία νοηματοδοτούνται, ενισχύονται και αντέχουν οι ανθρώπινες σχέσεις. Μόνο με την αύξηση αυτής της ποιότητας σχέσεως, η ένταξη σε μια ηλεκτρονική ομαδοποίηση μοιάζει πλέον ασήμαντη, λίγη, ανίκανη να απαντήσει στις βαθύτερες ανάγκες, ιδιαίτερα του νέου ανθρώπου, για επαφή με ειλικρίνεια και προσφορά. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η ορθόδοξη ποιμαντική δεν μπορεί να αποδεχθεί ως ολοκληρωμένη σχέση τη διαδικτυακή κοινωνική δραστηριότητα παρά μόνο ως ένα εργαλείο υπέρβασης προβλημάτων σε έκτακτες περιπτώσεις, όπως εκείνη του κορωνοϊού ή ως έναν προθάλαμο μιας ολοκληρωτικής σχέσης που επιτυγχάνεται μόνο μέσω της εκκλησιαστικής και ενοριακής ζωής. Σε κάθε περίπτωση, οι δυσλειτουργίες αυτές δεν λύνονται με απαγορεύσεις. Μόνον η εμπειρία βαθέων σχέσεων, με ειλικρίνεια και αγάπη είναι σε θέση να καταδείξει την επιφανειακότητα των διαδικτυακών σχέσεων και να στρέψει τον νέο άνθρωπο στη αναζήτηση της ενοριακής κοινότητας.Σεβασμιώτατε Αρχιεπίσκοπε Αυστραλίας κ. Μακάριε,
Σεβασμιώτατοι και Θεοφιλέστατοι Άγιοι Αρχιερείς,
Σεβαστοί Πατέρες και Αδελφοί,
Σε εποχές αμφισβήτησης διαχρονικών αξιών του ανθρώπινου πολιτισμού και κατάρρευσης κεντρικών πυλώνων συγκρότησης της ανθρώπινης κοινωνίας – τουλάχιστον στον δυτικό κόσμο – η Εκκλησία οφείλει να βρει την ισορροπία ανάμεσα στις διαχρονικές της αξίες και στα νέα δεδομένα. Την ίδια ώρα που δοκιμασμένες επί αιώνες αξίες αντικαθίστανται από τον καταναλωτισμό, τον άκρατο ορθολογισμό και τον ατομικισμό, έχουμε απόλυτη ανάγκη κριτηρίων διάκρισης ανάμεσα στο καλό και το κακό, το χρήσιμο και το επιβλαβές, το κατά φύσιν και το παρά φύσιν. Ο απόστολος Παύλος, στη δεύτερη προς Τιμόθεον επιστολή του μας προσφέρει κριτήρια διάκρισης και πυξίδα πορείας:16Ό,τι βρίσκεται στη Γραφή είναι επνευσμένο από το Πνεύμα του Θεού κι είναι ωφέλιμο για τη διδασκαλία της αλήθειας, για τον έλεγχο της πλάνης, για τη διόρθωση των λαθών, για τη διαπαιδαγώγηση σε μια ζωή όπως τη θέλει ο Θεός· 17έτσι ο άνθρωπος του Θεού θα είναι τέλειος και καταρτισμένος για κάθε καλό έργο.
Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία πως οι μέθοδοι της ορθόδοξης ποιμαντικής οφείλουν να ακολουθήσουν τις σύγχρονες κοινωνικές ανάγκες για να έχουν την αποτελεσματικότητα που έχει ανάγκη ο άνθρωπος του 21ου αιώνα. Ιδιαίτερα οι νέοι άνθρωποι, ακόμη και με αρνητικές συμπεριφορές, μας καλούν να τους παρουσιάσουμε, με σύγχρονο τρόπο, την ορθόδοξη διδασκαλία και τον αυθεντικό τρόπο εκκλησιαστικής ζωής.
Το μόνο βέβαιο είναι πως η ποιμαντική, ιδιαίτερα προς τους νέους ανθρώπους, θα ήταν ωφέλιμο να αναχθεί σε κύριο μέλημα των ορθοδόξων τοπικών Εκκλησιών και να στελεχωθεί από ανθρώπους με γνώση των νέων συνθηκών της κοινωνικής αλλά και της διαδικτυακής πραγματικότητας, με παιδαγωγική εμπειρία, με αγιοπνευματική ευαισθησία και με εκκλησιαστικό φρόνημα.Σας ευχαριστώ!