Στις 14 Σεπτεμβρίου σύμπασα η Ορθοδοξία τιμά τον Σταυρό του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, ο οποίος χαρακτηρίζεται ως το «καύχημά» Της και η «δόξα» Της. Η τιμή προς τον Τίμιο Σταυρό ανάγεται στους Αποστολικούς χρόνους. Οι επιστολές του Αποστόλου Παύλου είναι γεμάτες από χωρία στα οποία εξαίρεται ο ρόλος του Σταυρού για τη σωτηρία του κόσμου. Το γεγονός ότι οι κατακόμβες είναι γεμάτες από χαραγμένους σταυρούς αποδεικνύει ότι οι διωκόμενοι χριστιανοί θεωρούσαν τους εαυτούς τους ως «συσταυρούμενους» του παθόντος Κυρίου Ιησού Χριστού. Το ιερό αυτό σύμβολο τους εμψύχωνε και τους έδινε τη δύναμη του μαρτυρίου.
Η δύναμη του Τιμίου Σταυρού φάνηκε στο θαυμαστό όραμα του Μεγάλου Κωνσταντίνου, στα 312 μ.Χ., ενώ βάδιζε εναντίον του Μαξεντίου κοντά στη Ρώμη, παρά τον Τίβερη ποταμό. Οι ιστορικοί της εποχής αναφέρουν ότι ο αυτοκράτορας είδε στον ουρανό, μέρα μεσημέρι, το σημείο του Σταυρού, σχηματισμένο με αστέρια, και την επιγραφή «ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ», επίσης σχηματισμένη με αστέρια. Από εκείνη την ώρα έδωσε διαταγή το σημείο αυτό να γίνει το σύμβολο του στρατού του. Ο εχθρός κατατροπώθηκε και ο Κωνσταντίνος έγινε μονοκράτορας της απέραντης αυτοκρατορίας. Δεν είχε καμιά αμφιβολία ότι η δύναμη του Σταυρού, του είχε χαρίσει αυτή την περήφανη νίκη.
Το 326 μ.Χ., μετά την Α΄ Οικουμενική Σύνοδο, αναχώρησε για τους Αγίους Τόπους η ευσεβής χριστιανή μητέρα του Μεγάλου Κωνσταντίνου, η Αγία Ελένη, όπου άρχισε το κτίσιμο λαμπρών ναών. Σύμφωνα με την παράδοση έκτισε 365 ναούς. Επίκεντρο των ερευνών ήταν ο Πανάγιος Τάφος του Κυρίου. Στο σημείο εκείνο ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Αδριανός είχε κτίσει το 135 μ.Χ., κατά τη δεύτερη καταστροφή της Ιερουσαλήμ, ναό της Αφροδίτης. Η Αγία Ελένη επιδόθηκε σε προσπάθειες για την ανεύρεση του Τιμίου Σταυρού. Ύστερα από επίπονες ανασκαφές τελικά βρέθηκε ο Σταυρός του Κυρίου όπως και των δύο ληστών. Η εύρεση του Τιμίου Σταυρού έγινε στις 6 Μαρτίου. Η πιστή βασιλομήτωρ, με δάκρυα στα μάτια παρέδωσε τον Τίμιο Σταυρό στον Πατριάρχη Ιεροσολύμων Μακάριο. Στις 14 Σεπτεμβρίου του έτους 335 μ.Χ. ο Πατριάρχης ανέβηκε πάνω στον άμβωνα και ύψωσε τον Τίμιο Σταυρό για να τον δει όλος ο λαός που είχε συγκεντρωθεί στον Ναό της Αναστάσεως, γιατί τότε συγκεντρώνονταν στα Ιεροσόλυμα πολλοί χριστιανοί από όλη την υφήλιο, για την μεγάλη εορτή των Εγκαινίων του Ι. Ναού της Αναστάσεως του Χριστού. Η εορτή αυτή των Εγκαινίων, γινόταν στις 13 Σεπτεμβρίου. Μόλις αντίκρισαν οι πιστοί τον Τίμιο Σταυρό κραύγασαν μέσα από την καρδιά τους όλοι μαζί, το «Κύριε ελέησον». Το γεγονός αυτό αποτελεί την πρώτη Ύψωση του Τιμίου και Ζωοποιού Σταυρού.
Την Αγία αυτή σημερινή ημέρα εορτάζουμε και την δεύτερη Παγκόσμιο Ύψωση του Τιμίου Σταυρού. Στα 613 μ.Χ. οι Πέρσες κυρίεψαν την Παλαιστίνη, λεηλάτησαν και κατέστρεψαν τα ιερά προσκυνήματα και πήραν ως λάφυρο τον Τίμιο Σταυρό και τον μετέφεραν στη χώρα τους. Λόγω των θαυμάτων που επιτελούνταν χάρη στον Τίμιο Σταυρό, οι Πέρσες τον θεώρησαν μαγικό και γι’ αυτό τον φύλασσαν και τον προσκυνούσαν, χωρίς να γνωρίζουν την πραγματική του φύση και ιδιότητα! Ο αυτοκράτορας Ηράκλειος μετά την νίκη του εναντίον των Περσών, ανέκτησε το ιερό σύμβολο της Χριστιανοσύνης, τον Τίμιο Σταυρό που βρισκόταν σε μια λειψανοθήκη και τον μετέφερε αρχικά στην Κωνσταντινούπολη όπου αποτέλεσε μέρος του θριάμβου του και στην συνέχεια στην Ιερουσαλήμ. Ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων Ζαχαρίας τον ύψωσε εκ νέου στο Ναό της Αναστάσεως. Τότε όλος ο λαός έψαλε το γνωστό τροπάριο: «Σώσον Κύριε τον λαόν Σου». Ήταν τότε η 14η Σεπτεμβρίου του έτους 628 μ.Χ.
Ο Σταυρός μέχρι την Σταυρική θυσία του Κυρίου μας ήταν όργανο του πιο ατιμωτικού θανάτου. Ήταν «το ξύλο της αισχύνης». Αλλά από τότε που έγινε θυσιαστήριο, πάνω στο οποίο ο Χριστός προσέφερε τον Εαυτό Του θυσία για όλο τον κόσμο, αγιάστηκε και ονομάζεται «τρισμακάριστον Ξύλον». «Ὢ ξύλον τοῦ Σταυροῦ, σὺ τῇ ἀληθείᾳ εἶσαι πολλῶν μακαρισμῶν ἄξιον· διότι ἐπάνω εἰς ἐσὲ ἐτανύσθη κατὰ τὰς χεῖρας καὶ (τούς) πόδας καὶ καθ᾿ ὅλον τὸ σῶμα ὁ γλυκὺς Ἰησοῦς Χριστός, ὁ τῶν αἰώνων ὑπάρχων Βασιλεύς, καὶ πάντων τῶν ὄντων Κύριος, καὶ διὰ μέσου σου ἔπεσε πτῶμα ἐλεεινὸν καὶ ἀξιοδάκρυτον ὁ διάβολος», αναφωνεί ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης. Ο Σταυρός του Χριστού ««ἔγινε θεμέλιο μεγάλης εὐλογίας γιὰ τὴν ἀνθρωπότητα, κτύπημα θανατηφόρο κατὰ τοῦ διαβόλου, χαλινάρι τῶν δαιμόνων, φίμωτρο τῆς δυνάμεως τῶν ἐχθρῶν… Κατήργησε τὸν θάνατο, συνέτριψε τὶς χάλκινες πύλες τοῦ Ἅδη, τσάκισε τὶς σιδερένιες ἀμπάρες του, ἔκοψε τὰ νεῦρα τῆς ἁμαρτίας, κατέπαυσε τὴ μάστιγα ποὺ βασάνιζε τὴν ἀνθρώπινη φύση, ἄνοιξε τὶς πύλες τοῦ Οὐρανοῦ, τοὺς μισουμένους, φίλους ἐποίησεν, εἰς τὸν Οὐρανὸν ἐπανήγαγεν, ἐν δεξιᾷ τοῦ Θρόνου ἐκάθισε τὴν ἡμετέραν φύσιν», κηρύττει ο μεγαλύτερος ιεροκήρυκας του Χριστιανισμού, ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος.
Ο Σταυρός είναι το αγιότερο σύμβολο της πίστης μας, το σύμβολο της σωτηρίας μας. Είναι το Δεσποτικό «Σημείον», το «Ξύλον της Ζωής», η βασιλική δύναμη, η Ουράνια κλίμακα, η πηγή των χαρίτων, το στεφάνι των μαρτύρων, ο αρραβώνας αυτών που προσκυνούν τον Χριστό. Όλα τα μυστήρια της Εκκλησίας μας ολοκληρώνονται με την επίκληση του Αγίου Πνεύματος και την σφραγίδα του Τιμίου Σταυρού. Όλες οι ιερατικές ευλογίες είναι Σταυρικές. Όλοι οι ιεροί ναοί, τα ιερά σκεύη, τα ιερά άμφια αγιάζονται με τον Τίμιο Σταυρό. Δεν νοείται λειτουργική πράξη ή σύναξη των πιστών χωρίς την σφραγίδα του Τιμίου Σταυρού. Με τον Σταυρό ομολογούμε την πίστη μας στον Χριστό, εκδηλώνουμε την ευγνωμοσύνη μας για την σωτηρία που μας χάρισε και ζητούμε την ευλογία του και την δύναμή του για την καθημερινή και την αιώνια πορεία μας. Και όλα αυτά μας κάνουν την Ιερά Παράδοση της Εκκλησίας μας.
Προτυπώσεις του Σταυρού έχουμε πολλές στην Παλαιά Διαθήκη. Ο Μωυσής χτύπησε την Ερυθρά θάλασσα σταυροειδώς και την διαπέρασαν οι Εβραίοι. Ο Ααρών και ο Ώρ κρατούσαν σταυροειδώς ανοιχτά τα χέρια του Μωυσέως και νίκησαν τους Αμαληκίτες. Ο Ιακώβ σταυροειδώς ευλόγησε τα παιδιά του. Σταυρού τύπον σχημάτιζε ο Προφήτης Ησαΐας όταν τον πριόνιζαν οι αγνώμονες Ιουδαίοι. Ο Ιερεμίας αυτόν προείδε Ξύλο, το οποίο έβαλαν οι Χριστοκτόνοι Εβραίοι στον άρτο του Χριστού.
Ο Σταυρός είναι το ανίκητο όπλο των χριστιανών. «Κύριε, ὅπλον κατὰ τοῦ διαβόλου τὸν Σταυρόν σου ἡμῖν δέδωκας. Φρίττει γὰρ καὶ τρέμει, μὴ φέρων καθορᾶν αὐτοῦ τὴν δύναμιν». Ο Σταυρός του Χριστού συντρίβει τους δαίμονες, σώζει τους ανθρώπους, κατέστησε αμετακίνητους στο αγαθό τους αγγέλους με την Ανάσταση του Χριστού. Ο ζωηφόρος Σταυρός ανακαινίζει όλη την κτίση. Η ανύψωση του ανθρώπου και η σωτηρία του δια του Σταυρού. Τι άλλο πιο ευφρόσυνο, τι άλλο θαμαστότερο! Να γιατί πανηγυρίζουμε οι πιστοί στη γιορτή του Τιμίου Σταυρού: Διότι όλες οι ευλογίες που απολαμβάνουμε ως μέλη της Εκκλησίας πηγάζουν από τον πανσεβάσμιο Σταυρό του Κυρίου μας. «Ἀπὸ θανάτου γεγόναμεν ἀθάνατοι… Ταῦτα τοῦ Σταυροῦ τὰ κατορθώματα». Γιορτάζουμε την πανήγυρη του Σταυρού και όλη η οικουμένη φωταγωγείται και γεμίζει με ακτίνες θεϊκής χαράς, μας λέγει ο Άγιος Ανδρέας, αρχιεπίσκοπος Κρήτης. Υψώνεται ο Σταυρός και υψώνει μαζί του την ανθρωπότητα. Υψώνεται ο Σταυρός και ταπεινώνει την αυθάδη έπαρση των δαιμόνων και υποχωρεί η δύναμη του πονηρού. Και μόνη η μνήμη του Σταυρού είναι υπόθεση μεγάλης χαράς και αποδίωξη λύπης. Εκείνος που βλέπει τον Σταυρό γεμίζει ανδρεία και διώχνει την δειλία. Τόσο μεγάλο πράγμα είναι ο Σταυρός. Αυτός που θα τον αγαπήσει και τον κάνει κτήμα του θα έχει αποκτήσει ένα μεγάλο θησαυρό.
Ο Σταυρός είναι η δόξα και το ύψος του Χριστού. «Νῦν ἐδοξάσθη ὁ Υἱός τοῦ ἀνθρώπου, καί ὁ Θεός ἐδοξάσθη ἐν Αὐτῷ». «Κἀγώ ἐάν ὑψωθῶ ἐκ τῆς γῆς, πάντας ἑλκύσω πρός ἐμαυτόν». «Καί καθώς Μωϋσῆς ὕψωσε τόν ὄφιν ἐν τῇ ἐρήμῳ, οὕτως ὑψωθῆναι δεῖ τόν Υἱόν τοῦ ἀνθρώπου». Γιατί; «Ἵνα πᾶς ὁ πιστεύων εἰς Αὐτόν μή ἀπόληται, ἀλλ᾽ ἔχῃ ζωήν αἰώνιον». Ο Σταυρός του Χριστού μας ονομάζεται και υποπόδιο. «Ὑψοῦτε Κύριον τόν Θεόν ἡμῶν, καί προσκυνεῖτε τῷ ὑποποδίῳ τῶν ποδῶν Αὐτοῦ, ὅτι Ἅγιος ἐστι». Υψώνεται λοιπόν σήμερα ο Σταυρός για να δοξαστεί ο Χριστός. Δοξάζεται δε ο Χριστός για να υψώσει και μας μαζί με τον Εαυτό Του. Υψώνεται λοιπόν ο Σταυρός και μαζί του υψώνει και το φρόνημα των ευσεβών χριστιανών. Δοξάζεται και δοξάζει μαζί Του αυτούς που Τον δοξάζουν. Υψώνεται ο Σταυρός και σηκώνει αυτούς που πέφτουν στην αμαρτία. Δοξάζεται ο Χριστός και διαλύει την ντροπή εκείνων που έπεσαν σε πάθη. Αυτόν και εμείς ας προσκυνήσουμε με φόβο και χαρά. Μετά φόβου για την αναξιότητά μας, ότι είμαστε αμαρτωλοί, μετά χαράς δε, ότι ο Χριστός που σταυρώθηκε πάνω στον Σταυρό μας έδωσε την αιώνιο ζωή. Τι να ανταποδώσουμε στον Κύριό μας για όλα όσα μας χάρισε;
Σε Αυτόν ανήκει η δόξα και η τιμή εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.